Δρ. Νικόλαος Κατσουλάκος: Η πρώτη ναυτική δύναμη του κόσμο, με υποβαθμισμένες ΑΕΝ που χορηγούν αδιαβάθμητα πτυχία
Η ουσιαστική αναβάθμιση της δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης απαραίτητη προϋπόθεση για την προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα
Εισαγωγή
Τα άρθρα στο mononews.gr του Σάββα Αθανασίου με τίτλους «719 κενές θέσεις στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού» και «Γιατί οι ιδιωτικές ναυτικές σχολές έχουν περισσότερους σπουδαστές από τις κενές θέσεις των Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού» παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία και περιέχουν διεισδυτικά συμπεράσματα, όσον αφορά ιδίως την προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα και θίγουν ζητήματα που άπτονται της ναυτικής εκπαίδευσης. Με αφορμή τα άρθρα αυτά, με την ιδιότητα του Καθηγητή της ΑΕΝ Ασπροπύργου, επιθυμώ να θέσω κάποιες επιπλέον παραμέτρους στη δημόσια συζήτηση για αυτά τα κρίσιμα θέματα που δεν τυγχάνουν της ανάλογης προβολής.
Η προσέλκυση ανθρώπων στο ναυτικό επάγγελμα είναι ένα σημαντικό ζήτημα που απασχολεί την παγκόσμια ναυτιλία. Τα προβλεπόμενα ελλείμματα στον αριθμό των απαιτούμενων ναυτικών έχουν πολλαπλές αιτίες, ορισμένες εκ των οποίων είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες, όπως π.χ. η δημογραφική γήρανση σε κάποιες χώρες με ναυτική παράδοση.
Στο παρόν άρθρο, θα εστιάσουμε στο ρόλο της ναυτικής εκπαίδευσης ως προς την προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα, με έμφαση στη χώρα μας, την Ελλάδα της μεγάλης ναυτικής παράδοσης. Θα επιχειρήσουμε να τεκμηριώσουμε το ότι η ριζική αναβάθμιση της (για πολλά χρόνια παραμελημένης) δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την προσέλκυση αξιωματικών στον εμπορικό στόλο.
Η πρώτη ναυτική δύναμη του κόσμου, με υποβαθμισμένες ΑΕΝ που χορηγούν αδιαβάθμητα πτυχία
Όταν σε μια σειρά σημαντικών κοινωνικοοικονομικών δεικτών η Ελλάδα εμφανίζεται ουραγός, αποτελεί πολύ σημαντική υπόθεση πως στέκεται στην κορυφή της παγκόσμιας ναυτιλίας. Η χώρα μας παραμένει η μεγαλύτερη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο με τον ελληνόκτητο στόλο να αριθμεί 5.691 πλοία, αντιπροσωπεύοντας το 20% του διεθνούς και το 61% του ευρωενωσιακού στόλου (Κούρταλη, 2025). Μπορούμε, λοιπόν, να είμαστε περήφανοι για την ελληνική ναυτιλία. Με μια σημαντική, όμως, υποσημείωση: η πρώτη ναυτική δύναμη του κόσμου δεν διαθέτει ναυτικό πανεπιστήμιο. Και στους απόφοιτους των ΑΕΝ, δηλαδή στους Έλληνες και τις Ελληνίδες αξιωματικούς του εμπορικού ναυτικού που θα στελεχώσουν τα πλοία του μεγάλου ελληνόκτητου εμπορικού στόλου, απονέμονται αδιαβάθμητα πτυχία!
Θα μπορούσε κανείς να προσπεράσει αυτό το θέμα, αν στην πλειονότητα των περιπτώσεων ανά τον κόσμο η κατάσταση ήταν παρόμοια. Ατυχώς για την Ελλάδα, η κατάσταση δεν είναι έτσι. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, είναι πολλές οι χώρες, στις οποίες οι απόφοιτοι των ναυτικών σχολών λαμβάνουν πτυχίο επιπέδου Bachelor (επίπεδο σπουδών 6 ή ISCED 6). Και δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ ή άλλες λεγόμενες προηγμένες χώρες, στις οποίες η ναυτική εκπαίδευση είναι πανεπιστημιακού επιπέδου. Οι Φιλιππίνες παράγουν αξιωματικούς του Εμπορικού Ναυτικού με πτυχία Bachelor. Ακόμη και η Γκάνα, που δεν φημίζεται για τη ναυτική της παράδοση έχει ναυτικό πανεπιστήμιο.
Ως πότε, λοιπόν, στην Ελλάδα οι ΑΕΝ θα δίνουν αδιαβάθμητα πτυχία; Πότε θα αναγνωριστεί πως οι 240 πιστωτικές μονάδες των πτυχίων των ΑΕΝ, βάσει της ΚΥΑ 2231.2-2/50605/2019, αντιστοιχούν στο επίπεδο ISCED 6; Δεν πρόκειται για μια απλή ιδιοτροπία ή ιδιοτελή επιθυμία των σπουδαστών και των διδασκόντων στις ΑΕΝ. Είναι ουσιαστικότατο θέμα. Οι αξιωματικοί που θα στελεχώσουν τις γέφυρες και τα μηχανοστάσια των σύγχρονων πλοίων, με τις τεχνολογικές εξελίξεις να τρέχουν, δεν μπορεί παρά να έχουν αναγνωρισμένα υψηλά προσόντα και στέρεη κατάρτιση. Δεν είναι (και δεν πρέπει να είναι) απλοί εφαρμοστές γνώσεων και οδηγιών. Όταν στο Πολεμικό Ναυτικό παράγουμε αξιωματικούς υψηλών ακαδημαϊκών προσόντων (και μάλιστα με βάση τον Ν. 5110/2024 οι στρατιωτικές σχολές αναβαθμίστηκαν σημαντικά), γιατί θα πρέπει οι αξιωματικοί του Εμπορικού Ναυτικού να αποτελούν «παιδιά ενός κατώτερου Θεού»; Δεν έχουν τεράστιες ευθύνες όσον αφορά στη μεταφορά φορτίων και επιβατών;
Αποτελεί το ακαδημαϊκό επίπεδο παράγοντα προσέλκυσης σε ένα επάγγελμα;
Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς γιατί η ναυτική εκπαίδευση να ενταχθεί στο επίπεδο σπουδών 6, πώς αυτό θα αποτελέσει παράγοντα προσέλκυσης των νέων στο ναυτικό επάγγελμα. Πράγματι, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, υπάρχουν παράγοντες με, μάλλον, μεγαλύτερη σημασία που αποτελούν αποτρεπτικά στοιχεία, προκειμένου κάποια/ος να αποφασίσει να περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του εν πλω. Αν, όμως, οι ναυτικές ακαδημίες ήταν εκπαιδευτικά ιδρύματα εγνωσμένου κύρους που θα προσέφεραν στους αποφοίτους τους ακαδημαϊκά αναγνωρισμένα πτυχία, πολύ πιθανόν να είχαμε έναν θετικό παράγοντα ως προς την προσέλκυση στο ναυτικό επάγγελμα. Αυτό, τουλάχιστον, προκύπτει από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Μελέτες σε ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν ότι οι νέοι, γενικώς, είναι πιο πρόθυμοι να στραφούν σε μια ειδικότητα όταν αυτή οδηγεί σε τίτλο επιπέδου ISCED 6. Η μετατροπή ενός τίτλου από ISCED 5 σε ISCED 6 ενισχύει την αντίληψη για το επαγγελματικό κύρος και προσελκύει περισσότερους αποφοίτους λυκείου με υψηλή ακαδημαϊκή επίδοση. (European Commission, 2018 , OECD, 2019).
Ειδικότερα, ως προς το ναυτικό επάγγελμα, παρά το ότι υπάρχει υψηλή ζήτηση στην αγορά και προβάλλεται η προσδοκία υψηλών αμοιβών ως μείζον κίνητρο για την επιλογή του, η ύπαρξη σχολών επιπέδου 6 τείνει να προσελκύει μεγαλύτερο αριθμό ατόμων. Ένας διεθνώς αναγνωρισμένος τίτλος, ο οποίος δίνει τη δυνατότητα για μεταπτυχιακές εξειδικεύσεις και κινητικότητα αποτελεί παράγοντα προσέλκυσης νέων στη ναυτιλία, όπως προκύπτει από τα ευρήματα του International Chamber of Shipping (BIMCO & ICS, 2021). Σε επαγγέλματα με υψηλή ζήτηση, όπως αυτό του αξιωματικού του εμπορικού ναυτικού, και σαφώς καθορισμένη πιστοποίηση, η σημασία του ISCED τείνει να μειώνεται, αλλά η αναβάθμιση στο ISCED 6 βελτιώνει τη συνολική ελκυστικότητα του επαγγέλματος.
Χρόνια προβλήματα που χρήζουν επίλυσης
Εκτός από το μείζονος σημασίας θέμα της ένταξης των ΑΕΝ στο επίπεδο 6, το οποίο είναι πολύ πιθανόν να αποτελέσει παράγοντα προσέλκυσης νέων στο ναυτικό επάγγελμα, δεν γίνεται να παραμένουν ανεπίλυτα μεγάλα προβλήματα που δυσχεραίνουν τους σπουδαστές και τους εκπαιδευτικούς των ΑΕΝ. Ενδεικτικά, αναφέρονται ορισμένα εξ’ αυτών:
-Είναι απαραίτητη η κάλυψη των κενών θέσεων στις ΑΕΝ: Ούτε οι μισές οργανικές θέσεις εκπαιδευτικού προσωπικού δεν καλύπτονται στις ναυτικές ακαδημίες. Πώς μπορεί έτσι να στηθεί μία μακρόπνοη στρατηγική για τη ναυτική εκπαίδευση; Αλλά και οι θέσεις διοικητικού προσωπικού δεν καλύπτονται. Ποιώντας την ανάγκη φιλοτιμία, αποσπασμένα στελέχη του λιμενικού σώματος καλούνται να καλύψουν όλο το φάσμα της διοικητικής υποστήριξης των ακαδημιών. Οι δυσχέρειες και τα προβλήματα είναι στην ημερήσια διάταξη.
-Επείγει η αναβάθμιση και ανάπτυξη των υποδομών: Είναι δυνατόν η ΑΕΝ Ασπροπύργου, η μεγαλύτερη ΑΕΝ της χώρας, να λειτουργεί με out of date προσομοιωτή μηχανοστασίου; Η πλέον κρίσιμη εργαστηριακή υποδομή, κατά την STCW, στη μεγαλύτερη ΑΕΝ της Ελλάδας, εδώ και πολλά χρόνια δεν διαθέτει πιστοποίηση και δεν ανταποκρίνεται στα σύγχρονα δεδομένα. Οι εκπαιδευτές στο εργαστήριο του προσομοιωτή, αν και κάνουν πραγματικά ό,τι καλύτερο μπορούν, επίσης δεν έχουν την απαραίτητη πιστοποίηση. Αλλά και οι κτιριακές υποδομές σε πολλές ΑΕΝ νοσούν. Παλιά κτίρια, με προβλήματα στατικά και ελλείψεις στις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, αποτελούν ένα καθημερινό βάρος για όλους όσοι εργάζονται και σπουδάζουν σε αυτά.
-Οι σπουδαστές των ΑΕΝ χρειάζονται στήριξη και ίση μεταχείριση: Τα παιδιά που σπουδάζουν στις ΑΕΝ απολαμβάνουν λιγότερων διευκολύνσεων και παροχών σε σχέση με σπουδαστές άλλων ιδρυμάτων. Η σπουδαστική τους ταυτότητα, σε καμία περίπτωση, δεν λειτουργεί ως «πάσο»: μόνο κατόπιν ειδικών συμφωνιών απολαμβάνουν έκπτωσης στα ΜΜΜ, δεν έχουν ελεύθερη ή με έκπτωση πρόσβαση σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Τα αιτήματα για σίτιση και στέγαση πέφτουν στο κενό. Αλλά ακόμη και το εκπαιδευτικό ταξίδι, ο πρακτικός πυρήνας των σπουδών ενός στελέχους του εμπορικού ναυτικού, δεν είναι εξασφαλισμένο. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, συχνά αναξιοπρεπή «παρακάλια» από πολλούς σπουδαστές (και κυρίως σπουδάστριες) για να μπορέσουν να μπαρκάρουν ως δόκιμες/οι.
Εν κατακλείδι
Η προσέλκυση των νέων στο ναυτικό επάγγελμα είναι ένα σύνθετο ζήτημα που απαιτεί συστηματική, πολύπλευρη προσέγγιση. Ένας παράγοντας που μπορεί να δράσει θετικά ως προς την προσέλκυση των νέων στο ναυτικό επάγγελμα είναι η ουσιαστική και τολμηρή αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης. Μέσω της αναγνώρισης των ΑΕΝ ως σχολών επιπέδου 6 που θα δίνουν πτυχία επιπέδου Bachelor (την ίδια στιγμή που ιδιωτικά κολλέγια ναυτικές εκπαίδευσης το κάνουν…) και της επίλυσης των μεγάλων προβλημάτων των ΑΕΝ που χρονίζουν, μπορούμε να προσελκύσουμε νέους στο ναυτικό επάγγελμα και μάλιστα με υψηλές φιλοδοξίες και προσδοκίες.
Υπόνοιες ή σκέψεις που συντείνουν στην υποβάθμιση των ΑΕΝ, μέσω μείωσης του χρόνου φοίτησης, «διευκόλυνσης» δήθεν των σπουδαστών από δύσκολα μαθήματα και εξετάσεις αν και συνήθως σερβίρονται με ελκυστικό περιτύλιγμα, πρέπει να απορριφθούν. Οι αξιωματικοί της εμπορικής ναυτιλίας δεν γίνεται να επιστρέψουν σε ένα καθεστώς εφαρμοστών/ εμπειροτεχνών. Χρειάζονται ισχυρή πρακτική κατάρτιση αλλά δε γίνεται να είναι θεωρητικά ανερμάτιστοι και να θέλουμε να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και ανταγωνιστικό περιβάλλον. Συνεπώς, το να κάνουμε «εύκολες» τις σπουδές, να εισαγάγουμε μαζικά από ΕΠΑΛ άσχετων αντικειμένων ανθρώπους για να γεμίσουν τα κενά και να παράγουμε μαζικά αποφοίτους χαμηλής κατάρτισης, δεν κάνει το ναυτικό επάγγελμα ελκυστικό. Απλώς το κάνει λύση ανάγκης!
Ας τολμήσει η πολιτική ηγεσία του ΥΝΑΝΠ, εν όψει της επικείμενης αλλαγής του θεσμικού πλαισίου των ΑΕΝ το φθινόπωρο του 2025, να γράψει ιστορία: ως η ηγεσία που θα κάνει την πρώτη ναυτική δύναμη του κόσμου, να αποκτήσει επιτέλους υψηλού κύρους ναυτικό πανεπιστήμιο. Και είναι σίγουρο πως αυτό θα δράσει θετικά ως προς την προσέλκυση των νέων στο ναυτικό επάγγελμα, σε αντίθεση με τις «σειρήνες» της υποβάθμισης των ναυτικών σπουδών.
Πηγές
BIMCO & ICS (2021). Seafarer Workforce Report. London: International Chamber of Shipping.
European Commission (2018). The changing nature and role of vocational education and training in Europe. Brussels, CEDEFOP.
OECD (2019). Education at a Glance2019. OECD Indicators. https://doi.org/10.1787/f8d7880d-en
Δρ. Νικόλαος Μ. Κατσουλάκος
Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΕΝ Ασπροπύργου
Αναπληρωτής Διευθυντής Σχολής Μηχανικών
Επιστημονικός Συνεργάτης Ε.Μ.Π.
Content Original Link:
" target="_blank">